Ο Μάρκο Μπελόκιο και οι ταραχοποιές δυνάμεις

Ο Μπελόκιο ασχολήθηκε, στις ταινίες του, με τις διαφορετικές μορφές τις οποίες πήρε η εξέγερση στη σύγχρονη ιταλική κοινωνία. Το Οι γροθιές στην τσέπη αναφέρονται στην εξέγερση ενάντια στην οικογένεια. Στο Εν ονόματι του πατρός, ο Μπελόκιο βάζει στο στόχαστρο την εκκλησία και τη θρησκεία. Στο Βιασμός  στην πρώτη σελίδα καταγγέλλει τον τύπο. Στο Θριαμβικό εμβατήριο κριτικάρει βίαια το στρατό. Ο Μπελόκιο βάλλει εναντίον της παραδοσιακής οικογένειας, εναντίον των κομμάτων και της αστικής πολιτικής, εναντίον των θεσμών (τύπος, παπισμός, στρατός, ψυχιατρεία κ.λπ ). Ξεχωρίζει για την οξύτητα της ανάλυσής του, για τη δύναμη και την αποτελεσματικότητα του στιλ, για την εξύψωση της σάτιρας, έτσι ώστε να ξεφεύγει από το διδακτισμό. Μετασχηματίζει το δράμα σε ποίηση. Κάνει πολεμική, χλευάζει κι εκφράζει την εξέγερση της νεολαίας. Περιγράφει τη μετριότητα των συμβιβασμένων. Το έργο του έχει λυρισμό, δριμύτητα, ειρωνεία, επιθετικότητα και ερωτισμό. Περιέχει την κραυγή της εξέγερσης, την αγάπη του ωραίου και τον συγκροτημένο λόγο της κριτικής. Ο Μπελόκιο είναι ταυτόχρονα ένας καυστικός, ανατρεπτικός διανοούμενος, και ένας υπερευαίσθητος και δημιουργικός θεράπων της τέχνης.                                                                                    

Η ταινία Ο διάβολος στο κορμί της (Diavolo in corpo), γυρισμένη το 1986, έχει έναν πολύ εύγλωττο τίτλο, που με τρεις λέξεις μάς φανερώνει το βασικό κίνητρο του Μπελόκιο για να την γυρίσει: είναι η επιθυμία του να εκφράσει τη γυναικεία λαγνεία και σαγήνη. Διάλεξε μια εξαιρετικά αισθησιακή ηθοποιό, για να υποδυθεί μια γυναίκα που έχει το διάβολο στο κορμί της (το σενάριο βασίζεται στο ομώνυμο μυθιστόρημα του Raymond Radiguet) και οπωσδήποτε η ταινία χρωστάει πολλά στη Μαρούσκα Ντετμέρς και στο εκρηκτικό ταμπεραμέντο της. Έτσι η ταινία του, που περιγράφει κυρίως την ένταση του σεξουαλικού πάθους και την ταραχοποιό δύναμή του, κερδίζει τα μέγιστα εξαιτίας της «ταραχοποιού ελευθεριότητας» της ηθοποιού Ντετμέρς, η οποία δεν διστάζει να κάνει– και όχι να προσποιηθεί– στοματικό έρωτα στο πέος του νεαρού ήρωα, πλάνο που τελειώνει με το σπέρμα του να ρέει στο στόμα της ( το πλάνο αυτό θα δούμε παρακάτω πώς εντάσσεται στην οικονομία και αισθητική της ταινίας).

    H ταινία επικεντρωμένη στις ορμές των προσώπων, κινούμενη κυρίως στο πεδίο των αρχέγονων ενστίκτων, δεν περιορίζεται στο βασικό ζευγάρι των ερωτευμένων, της Τζούλια και του Αντρέα, αλλά επεκτείνεται και σ’ ένα κοινωνικοπολιτικό πλαίσιο, μιας και η σκηνή που εγκαινιάζει τον ερωτισμό της εκτυλίσσεται μέσα στο δικαστήριο, κατά τη διάρκεια της δίκης των τρομοκρατών, μπροστά στα έκπληκτα μάτια των δύο νέων. Ένα ζευγάρι εξτρεμιστών, κλεισμένο στην καγκελόφραχτη κλούβα των κατηγορουμένων, κάνει σεξ μισοκρυμμένο πίσω από τις εφημερίδες των υπόλοιπων συντρόφων.Τούτη η ερωτική πράξη εγκλωβισμένων θηρίων (γεγονός πραγματικό, καταγραμμένο στα σχετικά χρονικά), διασαλεύει πλήρως την τάξη του δικαστηρίου και μετατρέπει το χώρο σε αληθινή αρένα. Οι φρουροί προσπαθούν να επέμβουν εμποδιζόμενοι από τους υπόλοιπους τρομοκράτες, οι δημοσιογράφοι και ρεπόρτερς πέφτουν πάνω στη σκηνή σαν αρπαχτικά, και η παρορμητική Τζούλια επεμβαίνει ουρλιάζοντάς τους ν’ αφήσουν την ερωτική πράξη να ολοκληρωθεί.

   Η παραπάνω άγρια εικόνα δίνει το έναυσμα στο ερωτικό πάθος της Τζούλιας και του νεαρού Αντρέα. Άλλωστε κι εκείνος διαθέτει μια υπερχειλίζουσα δύναμη κι ενέργεια. Για την  ακρίβεια θυμίζει αίλουρο έτσι που σε όλη τη διάρκεια της ταινίας, κουρντισμένος από το ερωτικό πάθος, παρατάει τα μαθήματά του, απειθεί προς τους καθηγητές του, γράφει στα παλιά του παπούτσια τις εξετάσεις, σκαρφαλώνει συνέχεια σε ταράτσες, μπαίνει και βγαίνει αντικανονικά από παράθυρα, χώνεται σε δύσκολα κι επικίνδυνα περάσματα, δεν πτοείται μπροστά σε κλειδωμένες πόρτες. Είναι πρόσωπο που δεν περιορίζεται, δεν υπακούει και δεν υποτάσσεται. Απόλυτα κατάλληλο για να πολιορκήσει και να κατακτήσει τη Τζούλια, γυναίκα κατεξοχήν αισθησιακή και φιλήδονη, μοναδική στο να διεγείρει τον αντρικό πόθο και να οδηγεί στο ζενίθ το ερωτικό πάθος.

    Ο δεσμός τους ολοκληρώνεται μέσα από μια σειρά ερωτικών πράξεων, οι οποίες είναι σκηνοθετημένες έτσι που υπενθυμίζουν την ύπαρξη των κωδίκων απεικόνισης της σεξουαλικής πράξης στο σινεμά πορνό, διαφοροποιούμενες όμως από το πορνό, γιατί ο Μπελόκιο υιοθετεί διαφορετικούς, ποιητικούς τρόπους προσέγγισης: το ημίφως, τη στατικότητα, τη διακριτική αποστασιοποίηση. Είναι όμως αφειδής και σε άλλες εικόνες που εξυμνούν τη λαγνεία της Τζούλια και τη σεξουαλική απόλαυση, σκηνοθετώντας τη σαγήνη και τον ερωτισμό που εκπέμπει η Ντετμέρς, μέσα από τους φυσικούς ακκισμούς της, τα λικνίσματα, τα γέλια, τα φιλήδονα παιχνίδια, τους χορούς. Ο Μπελόκιο δεν επιδιώκει να αναπτύξει τη μυθοπλασία και να επεξεργαστεί τα επιμέρους θεματικά μοτίβα× τα περισσότερα τα αφήνει στη σκιά, υιοθετώντας μια ηθελημένα μινιμαλιστική ανάπτυξη, μια άποψη που υπογραμμίζει τα πρωτογενή στοιχεία της ερωτικής έξαρσης των ηρώων του. Η ποίηση της ταινίας βασίζεται στη δημιουργία μιας αισθησιακής και μαγικής ατμόσφαιρας, στις δυνατές εντυπώσεις βακχικής μανίας,ονείρου και βιαιότητας ή «τρέλας».

   Ο ψυχαναλυτής πατέρας του Αντρέα λέει, με αρκετή δόση αλαζονείας, στον γιο του: «Η τρέλα είναι φοβερό πράγμα. Μην την παίρνεις αψήφιστα. Οι τρελοί αγκιστρώνονται πάνω σου κι η Τζούλια είναι τελείως τρελή». Τούτα τα πατρικά λόγια, από τη μία γνώμη και γνώση ενός ειδικού στις νόσους της ψυχής, κι από την άλλη εκδήλωση πατρικού ενδιαφέροντος, πατρικών απειλών αλλά και ολοφάνερης ζήλιας, θέτουν έντονα το ερώτημα: Τι σημαίνει ακριβώς τρέλα;

    Στη συγκεκριμένη περίπτωση, η Τζούλια είναι στ’ αλήθεια τρελή; Ο ψυχαναλυτής-πατέρας το ισχυρίζεται επειδή το πιστεύει πραγματικά; Ή χρησιμοποιεί τούτο τον ισχυρισμό, παρακινημένος από την πικρία που του προξενεί η άρνησή του να χαρεί ερωτικά τη Τζούλια, την οποία κατά βάθος ποθεί; Όταν αυτή τού προσφέρεται ερωτικά, είναι αναγκασμένος να αρνηθεί την προσφορά της, για λόγους επαγγελματικής δεοντολογίας, για να μην παραβεί τους κανόνες της θεραπείας. Έτσι η επέμβασή του και οι νουθεσίες του προς τον ερωτευμένο γιο του, πυροδοτούν την κλασική σύγκρουση ανάμεσα σε πατέρα-γιο, όμως στο τέλος είναι πάλι αναγκασμένος να σηκώσει τα χέρια ψηλά. Ο έρωτας έχει μεν  συγκρουστεί με την πραγματικότητα, αυτός καθαυτός όμως είναι θεϊκός και υπέροχος. (Το οιδιπόδειο που παίρνει τη μορφή της εξέγερσης κατά του Πατέρα, είναι μοτίβο επαναλαμβανόμενο στη σκέψη του Μπελόκιο και πυρήνας της ατομικής επανάστασης των ηρώων του).

    Και στα μάτια του θεατή, πώς ακριβώς φαντάζει η Τζούλια; Σίγουρα είναι παράξενη και διαφορετική, μια γυναίκα που πηγαίνει κόντρα στο ποτάμι του συνηθισμένου. Φιλήδονη κι ελευθεριάζουσα, ερεθισμένη κι ερεθιστική, αστεία αλλά και βίαιη, ερωτευμένη και συγχρόνως μάγισσα. Είναι σκοτεινή, αινιγματική κι επίφοβη. Άλλωστε και η φυσική της ομορφιά είναι διαφορετική, έχει κάτι το αταξινόμητο, κάτι δύσκολο να το δαμάσεις με τα αισθητήρια όργανα. Διαρκώς σου ξεφεύγει. Ο ερωτισμός της σπάει κανόνες και όρια. Απαιτεί, με απολυτότητα, την  αποκλειστικότητά της πάνω στον άντρα που ερωτεύεται. Θέλει να επιβληθεί ακόμα καί στον μυστικό κόσμο των ονείρων του. Θέλει να ξέρει τι ακριβώς ονειρεύεται ο Αντρέα και αν η ίδια βρίσκεται μέσα στο όνειρό του. Επεκτατική και κατακτητική, τον παρατηρεί καθώς αυτός ονειρεύεται, κρατώντας στο ένα χέρι το πέος του και στο άλλο ένα απειλητικό κοφτερό όργανο. Η απειλή της όμως θα εκτονωθεί σ’  ένα ακόμα ηδονικό παιχνίδι.

    Έξω από τα πλαίσια της σχέση της με τον Αντρέα, τελικά αρνείται το δεσμό με τον αρραβωνιαστικό της, έναν μετανοημένο τρομοκράτη, ο οποίος δηλώνει, «ούτε μαρξιστής, ούτε παρηκμασμένος», απλώς ένας που επιθυμεί να ανήκει στην πλειοψηφία, ανακαλύπτοντας, κατά τη διάρκεια της φυλάκισής του, την «υπερηφάνεια της μετριότητας». Αυτήν ακριβώς την μετριότητα κομματιάζει η Τζούλια, συγκρουόμενη συνεχώς με την πεθερά της ( όχι μια απλή πεθερά, αλλά ένα ακόμα πρόσωπο που παραπέμπει στο οιδιπόδειο,  και συγκρούεται σε όλα τα μέτωπα, προκειμένου να πετύχει την αποφυλάκιση του γιου της), σπάζοντας τα γαμήλια δώρα, ξεφαντώνοντας ως άγρια θεότητα πάνω στα σπασμένα γυαλιά. Τέλος, αρνείται με βίαιο τρόπο και τους κανόνες της ψυχανάλυσης, αρνείται να ακολουθήσει τις συμβουλές του ψυχαναλυτή και να εξερευνήσει τον ίδιο της το νού. Εκείνος της προτείνει να δει το ψυχαναλυτικό γραφείο του ως ένα θάλαμο αποσυμπίεσης, εκείνη  αντίθετα ασφυκτιά πάνω στο ψυχαναλυτικό ντιβάνι, εξεγείρεται, αρνείται τους κανόνες θεραπείας, αντιδρώντας βίαια κι ανάρμοστα.  Η συμπεριφορά της βρίσκεται εντός των ορίων της μη-ισορροπίας, ή της  διαρκούς ισορροπίας πάνω σε τεντωμένο σχοινί, όλα αυτά όμως –στα μάτια του θεατή τουλάχιστον– δεν την κάνουν, σώνει και καλά, κλινικά ανισόρροπο άτομο.

   Πάνω απ’ όλα, η «υπό συζήτηση» τρέλα της Τζούλια δεν αγγίζει διόλου τον ερωτευμένο Αντρέα. Εκείνος ενδιαφέρεται μονάχα για την ερωτική του αποκλειστικότητα πάνω στη γυναίκα που ποθεί, εκτός ορίων λογικής. Άρα ο ίδιος ο έρωτας είναι πέρα από τους νόμους της λογικής. Μία υπόθεση Δαιμόνων. Ο ακόμα μαθητής του Λυκείου και για πρώτη φορά ερωτευμένος Αντρέα, είναι ένα πρόσωπο που ιδεολογικά δεν ανήκει –όπως τουλάχιστον ισχυρίζεται ο ίδιος, απαντώντας στις ερωτήσεις του εξεταστή του– στη νεολαία της απελευθέρωσης κι επανάστασης. Δεν είναι ούτε ειρηνιστής ούτε οικολόγος, πολλώ μάλλον μαρξιστής (σκέψη που του προκαλεί μόνο θυμηδία) κι ενδιαφέρεται για τον Δάντη, τόσο όσο χρειάζεται για να περάσει τις εξετάσεις του. Είναι όμως οπαδός του ερωτικού πάθους κι επειδή είναι όντως νεότατος, ξεροκέφαλος κι ο έρωτας τον χτυπάει καίρια για πρώτη φορά, έχει όλα τα χαρακτηριστικά στοιχεία ενός φλογερού μύστη.

   Η ταινία του Μπελόκιο τελειώνει με τον νεαρό Αντρέα να απαγγέλλει στίχους από την Αντιγόνη του Σοφοκλή και να εξηγεί τη σύγκρουση ανάμεσα στην Αντιγόνη και τον Κρέοντα, ανάμεσα σε μια γυναίκα που αγωνίζεται για τους αναλλοίωτους ηθικούς ανθρώπινους νόμους κι έναν αλαζονικό βασιλιά, που δεν αναγνωρίζει τα όρια της εξουσίας του× και τη Τζούλια να τον παρακολουθεί με συγκινημένη προσήλωση, ομολογώντας βουβά τον έρωτά της, και αφήνοντας να ξεχειλίσει την εσωτερική της γαλήνη. Έχει ήδη διαρρήξει τον αρραβώνα της μ’ ένα άντρα που δεν αγαπά, έχει κλείσει το κεφάλαιο του δολοφονημένου από τους τρομοκράτες πατέρα της, κι ακολουθεί πλέον ελεύθερη το δρόμο της καρδιάς και των ενστίκτων της.